|
نیكی به پدر و مادر، وظیفه ای اخلاقی است كه در واجب بودن شكر مُنعم ریشه دارد. انسان فطرتاً شاكر و سپاسگزار كسی است كه به او نیكی كرده است. سپاسگزاری از پدر و مادر، نشانه و گواه سلامت فطرت است و كسی كه به پدر و مادر خود نیكی می كند، از فطرت خود پاسداری كرده است. اهمیّت سپاسگزاری از پدر و مادر، چنان است كه خداوند پس از امر به شكرگزاری از خود، شكر پدر و مادر را آورده است:
وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلی وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فِی عامَیْنِ أَنِ اشْكُرْ لِی وَ لِوالِدَیْكَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ ؛[1]
و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كردیم. مادرش (به هنگام بارداری) او را با ناتوانی روی ناتوانی حمل كرد و دوران شیرخوارگی او در دو سال پایان می یابد (آری او را سفارش كردیم) كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش كه بازگشت (همه) به سوی من است.
و همانطور كه كسی نمی تواند شكر پروردگار به جای آورد، شكرگزاری از پدر و مادر نیز بسیار دشوار و در حدّ محال است. از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ روایت شده است:
لن یجزی ولد عن والده حتی یجده مملوكاً فیشتریه و یعتقه؛[2]
هرگز فرزندی پاداش پدرش را ادا نمی كند، مگر آنكه پدر مملوك باشد و فرزند او را بخرد و آزاد سازد.
و نیز از ایشان روایت شده است:
برّ الوالدین افضل من الصلوه و الصوم و الحج و العمره و الجهاد فی سبیل الله؛[3]
نیكی به پدر و مادر برتر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد در راه خداست.
نیكی به پدر و مادر چنان اهمیتی دارد كه حتی پدر و مادری كه از نظر عقیده دچار انحراف هستند و یا به فرزند خود ظلم كرده اند، باید مورد احترام واقع شوند و فرزند به آنان نیكی كند.[4]
مادر حق ویژه ای دارد و نیكی به او مقدم است. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند:
شخصی نزد پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ آمد و پرسید ای پیامبر! به چه كسی نیكی كنم؟ فرمودند: مادرت. پرسید: سپس به چه كسی؟ فرمودند: مادرت. باز پرسید: سپس به چه كسی؟ فرمودند: به مادرت. دوباره پرسید: سپس به چه كسی؟ فرمودند: به پدرت.[5]
وجوب پرهیز از آزار پدر و مادر
خداوند در قرآن كریم نیكی به پدر و مادر را وظیفه ای واجب معرفی فرموده است؛ وظیفه ای كه پس از «توحید در پرستش» ذكر شده است:
وَ قَضى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِیماً ؛[6]
پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستید و به پدر و مادر (خود) احسان كنید؛ اگر یكی از آن دو یا هر دو در كنار تو به سالخوردگی رسیدند به آنها (حتی) «اف» مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنی شایسته بگوی.
مطابق این آیه نیكی به پدر و مادر امری واجب و كوچكترین بی احترامی به آنان ممنوع است. این وجوب و ممنوعیت، چنانكه گفتیم، پس از بیان وجوب یگانه پرستی ذكر شده است و این گواه اهمیت حقوق والدین است.
اهانت و بی احترامی نسبت به والدین به هیچ روی پذیرفته نیست؛ حتی كوچكترین رفتار یا گفتاری كه موجب آزار آنان باشد بر طبق این آیه ممنوع است. امام رضا ـ علیه السّلام ـ فرمودند:
اگر لفظی كوتاهتر و سبك تر از «اف» وجود داشت، خداوند آن را در آیه ذكر می فرمود.[7]
و در روایت دیگری آمده است كه مقصود از «اف»، كمترین آزار است و اگر كلمه ای وجود داشت كه بر آزاری كوچكتر دلالت می كرد، خداوند از آن نهی می فرمود.[8] روایات بسیاری در نهی از آزار پدر و مادر آمده است. امام باقر ـ علیه السّلام ـ از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ نقل فرمودند:
ایاكم و عقوق الوالدین فان ریح الجنه توجد من مسیره الف سنه و لا یجدها عاقٌ...؛[9]
از آزار پدر و مادر بپرهیزید، زیرا بوی بهشت از هزار سال فاصله احساس می شود، ولی آزاردهنده پدر و مادر آن را نمی یابد.
آزار والدین حتی اگر آنان ظالم باشند جایز نیست. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود:
من نظر الی ابویه نظر ماقت و هما ظالمان له لم یقبل الله تعالی له صلوه؛[10]
كسی كه به پدر و مادرش به حالت دشمنی و تنفر نگاه كند خداوند نمازش را نمی پذیرد.
فروتنی در برابر والدین
فروتنی در برابر پدر و مادر از سر مهربانی، سفارش خدا و مصداقی از نیكی به پدر و مادر است و نشانه ای از روح شكرگزاری به شمار می رود:
وَ اخْفِضْ لَهُما جُناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّیانِی صَغِیراً ؛[11]
دو بال فروتنی خویش را از سر مهربانی در برابر آنان فرود آر، و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت كن چنان كه مرا در خردی پروردند.
از این بخش از آیه كه فرمود: «وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّیانِی صَغِیراً» می توان دریافت كه طلب رحمت و بخشایش برای والدین نیز ریشه در احساس شكرگزاری انسان دارد.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند:
لا تملأ عینیك من النظر الیهما الّا برحمه و رقّه، و لا ترفع صوتك فوق اصواتهما، و لا یدك فوق ایدیهما، و لا تقدم قدمهما؛[12]
چشمانت را جز به مهربانی و نرمی به آنان مدوز و صدایت را از صدای آنان بلندتر مكن و دستت را بالاتر از دست آنان مبر و بر آنان پیشی مگیر.
وظیفه فرزند پس از درگذشت والدین
فرزند حتی پس از آنكه پدر و مادرش از دنیا می روند، همچنان وظیفه ای اخلاقی دارد. او باید برای آنان نماز بگزارد و از خداوند برایشان درخواست رحمت و مغفرت كند. از امام باقر ـ علیه السّلام ـ روایت شده است:
انّ العبد لیكون بارّاً بوالدیه فی حیاتهما ثم یموتان فلا یقضی عنهما دینهما و لا یستغفر لهما فیكتبه الله عاقاً و انه لیكون عاقاً لهما فی حیاتهما غیر بارّ بهما فاذا ماتا قضی دینهما و استغفر لهما فیكتبه الله بارّاً؛[13]
هر آینه كسی كه نسبت به پدر و مادر خود نیكوكار بوده، پس از مرگ آنها دین آنان را ادا نمی كند و برای آنان استغفار نمی نماید، پس خداوند او را در شمار آزاردهندگان قرار می دهد. و بسا كه كسی آزاردهنده پدر و مادرش بوده و در حیاتشان به آنان نیكی نمی كرده است، ولی پس از مرگ آنها دین آنها را ادا كرده و برایشان استغفار نموده است، پس خداوند او را در شمار نیكی كنندگان به والدین قرار می دهد.
از این روایت فهمیده می شود كه اولاً: وظیفه سپاسگزاری از پدر و مادر با مرگ آنها خاتمه نمی یابد و دیگر اینكه خداوند راه را برای جبران كوتاهی های فرزند خطاكار بازگزارده است.
[1] . لقمان، 14.
[2] . المحجه البیضاء، ج 3، ص 434.
[3] . همان.
[4] . همان، ص 442 و 441.
[5] . همان، ص 439.
[6] . اسراء، 23.
[7] . اصول كافی، ج 2، ص 341، حدیث 7.
[8] . مجمع البیان، ج 6، ص 631.
[9] . همان، ص 442.
[10] . همان.
[11] . اسراء، 24.
[12] . المحجه البیضاء، ج 3، ص 438.
[13] . همان، ص 441.
|
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت: